De schoonheid van de Raja Ampat is nog even groot als in vorige eeuwen. De archipel in de Stille Oceaan bestaat uit de vier grote eilanden (Waigeo, Batanta, Salawati en Misool) en meer dan 2500 kleinere eilanden met in totaal 85 dorpen. De eilanden liggen bij de noordwestkust van het schiereiland Vogelkop, bij de plaats Sorong in de Indonesische provincie West-Papoea. De eilandengroep omvat ongeveer 4,3 miljoen hectare land en zee. In het koloniale verleden van Nederland werd het gebied ook wel de 'Oude Vogelkop' genoemd. Tot in de twintigste eeuw stonden de dorpen aan de kust van veel eilanden onder invloed van het sultanaat van Tidore. De Raja Ampat zit vol bodemschatten en kent een ongelooflijke natuur. Gelegen in de zogeheten Coral Triangle (Koraaldriehoek), met een enorme soortenrijkdom aan koraalorganismen, weekdieren en vissoorten. Uit recente wetenschappelijke expedities van Conservation International en het Nederlands Centrum voor Biodiversiteit Naturalis, blijkt de buitengewone rijkdom van de mariene biodiversiteit.
Inhoud:
1. Geschiedenis van de Raja Ampat
2. Komst van de islam
3. Oorsprong van naam 'Papua'
4. De rol van de VOC
5. Zeldzame vogels in de regio
6. Indonesische aanspraken
7. De komst van het ecotoerisme
8. Fantastische biodiversiteit
9. Hoop voor de Coral Triangle
10. Links
11. Bronnen
1. Geschiedenis van de Raja Ampat
De Raja Ampat eilanden maken in de zestiende eeuw al deel uit van handelsroutes vanuit Biak in de de Teluk Cendrawasih (de vroegere Geelvinkbaai). 
Het verhaal gaat dat de Biakse held Gura Besi tijdens een (stroop)tocht (hongi-stochten) naar het westen belandde aan het hof van de eerste sultan van het Molukse eiland Tidore die regeerde van 1495 tot 1512. Jamaluddin was op dat moment in een gevecht gewikkeld met een oorlogsvloot van het vorstendom Jailolo op Halmaheira (het grootste eiland van de Molukken). Gura Besi hielp de islamitische sultan en versloeg de vloot dankzij zijn moed en strategisch inzicht. De dankbare sultan gaf hem een van zijn dochters, Boki Tabai, ten huwelijk. Ook kreeg Gura Besi als dank de eilanden tussen de Molukken en Papua cadeau. Hij werd benoemd tot koning (raja) van de archipel, maar bleef wel schatplichtig aan de sultan. Gura Besi vestigde zich met prinses Boki Tabai op Waigeo, en kreeg vier zonen. Na het overlijden van Gura Besi kregen de zonen ruzie. Ze gingen uit elkaar, vestigden zich ieder op één van de grotere eilanden en riepen zich daar tot koning uit. De eilandengroep dankt hieraan de naam Viervorstenlanden (raja is koning of vorst; empat is het getal vier). Aan de sultan van Tidore werd belasting afgedragen in de vorm van zeekomkommers, parels en de pluimages van paradijsvogels die (later) verkocht werden aan de Europese hoedenindustrie. Ook slaven waren een betaling aan de sultan of ze werden verhandeld in de Molukken.
2. Komst van de islam
Met de handel met de Molukken kwam ook de islam naar de vier grootste eilanden van de Raja Ampat. Tot de Nederlandse kolonisatie 
in de twintigste eeuw begon, werden met name de dorpen aan de kust zeker 400 jaar door de sultan van Tidore beheerst. De leidende clans van het Ma'ya volk in deze dorpen werden trouwe vazallen van de sultan. In de op de zee georiënteerd dorpen werd de islam ingevoerd, terwijl dorpen landinwaarts geïsoleerd bleven. De kustdorpen lagen langs de routes van een netwerk van handelaars en plunderaars dat actief was vanaf de Molukken, langs het Vogelkop-gebied tot in het huide Papua-New-Guinea. De moslim-handelaren speelden een belangrijke rol in de verdere verspreiding van de islam vanuit Maleisië. De niet-kustvolken Kawe en Wauyai op Waigeo zijn geen moslims geworden door de afgelegen ligging van hun dorpen Selpale en Salyo. De dorpelingen handelden op grond van hun eigen geloof tot de komst van missie en zending in het midden van de twintigste eeuw, omdat ze geen (handels)contacten hadden met de Molukken, in tegenstelling tot de Ma'ya-dorpen. Vanwege het verlies van bestuurlijke invloed brokkelde de macht van het sultanaat van Tidore en daarmee de islam af, alleen op Misool is nog steeds een groot deel van het Matbat volk islamitisch.
3. Oorsprong van naam 'Papua'
Het woord 'Papua' heeft mogelijk zijn oorsprong in de Raja Ampat. Er zijn hierover meerdere lezingen. De kustbewoners van
de archipel (vooral Ma-ya’s) hielden regelmatig naar Biaks voorbeeld hongitochten (rooftochten) naar andere eilanden en daarbij werden ook vissersdorpjes op de kusten van de Molukken overvallen. De bewoners van de Raja Ampat eilanden stonden op de Molukken niet goed bekend, en kregen de naam Papwas. In het Biaks betekent de naam mensen uit het land onder de zonsondergang. De Molukkers gebruikten de naam Papwas oorspronkelijk alleen voor de inwoners van de Raja Ampat, maar later verbasterde de naam tot Papua en raakte in gebruik als aanduiding voor alle inwoners van Nieuw-Guinea. Een andere verklaring is dat de ontdekkingsreiziger en later gouverneur van Ternate, Jorge de Meneses, in 1526-27 als eerste westerling een paar maanden op het eiland Waigeo verbleef. Hij gaf het de naam: Ilhas dos Papua’s. In het Maleis is papoes het woord is voor mensen met glanzend zwart kroeshaar. In de plaats Waisai wachtte De Meneses op het passeren van de moesson. De nauwe relatie tussen de vorsten van de Raja Ampat eilanden en de Molukken werd ook in de zestiende eeuw door de Portugezen opgemerkt. In die tijd bestonden er nauwe relaties met het sultanaat Batjan (Bacan) ten zuidwesten van Halmaheira.
4. De rol van de VOC
De aanspraken die Tidore in de achttiende eeuw op de noordkust van Nieuw-Guinea maakte, zouden 
in feite niet hebben bestaan. Tidore pretendeerde die rechten te hebben en dat paste weer goed in de handelspolitiek van de Nederlandse Verenigde Oost-Indische Compagnie. De VOC achtte de uitbreiding van de macht van Tidore destijds wenselijk. Volgens afspraken tussen de VOC en Molukse vorsten (onder wie de sultan van Tidore) in de zeventiende eeuw waren de vorsten verplicht om (tegen vergoeding) alle notenbomen in hun gebieden uit te roeien en 'sluikhandel' tegen te gaan. Toen de sultan in 1677 de VOC als 'schutsheer' erkende, kreeg hij het recht van alleenhandel op de eilanden van de Raja Ampat en moest hij beloven de roverijen van de 'papoes' te beteugelen. De sultan had echter geen belang bij het beëindigen van de rooftochten door zijn 'onderhorigen' omdat dan geen slaven meer zouden worden opgebracht. De noordkust van Nieuw-Guinea werd overigens door meerdere volken afgestroopt, onder anderen door rovers uit Patani (Oost-Halmaheira).
Nadat de eerste Biak-Numfoorse immigranten zich tussen 1705 en 1710 aan de Dorehbaai hadden gevestigd, trokken ze ook de Raja Ampat binnen. Het Ma'ya-volk in de dorpen aan de kust van de eilanden had al contacten met de Molukken. De hongitochten in de Vogelkop van westelijk Nieuw-Guinea hadden vaak het karakter van rooftochten en slavenjachten. In 1800 hield de VOC op te bestaan en de handel met de Molukken werd vrijgegeven. In 1818 kwam er in ‘Indië’ een verbod op de handel en invoer van slaven, maar deze ging informeel verder. De sultan van Tidore probeerde in deze periode zijn gezag staande te houden door af en toe een vloot naar de noordkust te sturen om de opgelegde heffingen te innen en weigerachtigen tot betaling te dwingen. In 1905 werden nog slaven uit de Vogelkop geleverd aan de raja van Salawati, maar door de opkomst van de ‘vrije’ handel werden de eeuwenoude monopolies van de ‘gezanten’ van de sultan van Tidore doorbroken.
5. Zeldzame vogels in de regio
Na de reis van de Fransman Dumont d’Urville in 1823 bloeide de vrije handel met kustbewoners van de Vogelkop in met name paradijsvogels op. De Europese modeateliers 
gingen de prachtige veren van de paradijsvogels voor dameshoeden gebruiken. Daardoor werd de paradijsvogel steeds moeilijker te vinden.
De Engelse bioloog Alfred Russel Wallace, medebedenker van de evolutietheorie van Darwin, bezocht in 1858 de Raja Ampat, ontdekte op het eiland Gam de Rode Paradijsvogel en ging die bestuderen. De vogel is er nog steeds en komt op Waigeo en het buureiland Batanta voor, evenals de Wilson Paradijsvogel. Op het eiland Mansuar zijn deze zeldzame vogels in het bladerdak bij het dorp Yapmanbaba te vinden.
De waaierstaartvliegenvanger Kofiaumonarch of Koningin Julianamonarch is uitsluitend bekend van een in de negentiende eeuw op Kofiau gevangen vogel. Het is onbekend of deze vogelsoort nog wel bestaat. Op het eiland leeft ook de endemische Kofiau Vlagstaartijsvogel.
Waigeo kent naast paradijsvogels ook het Bruijns Boshoen, een vogelsoort behorende tot de familie van de Grootpoothoenders. Het bestaan van de vogel was lang uitsluitend bekend op basis van veren die in de negentiende eeuw in handen waren gekomen van de verenhandelaar A.A. Bruijn. Er werd gevreesd dat de soort zou zijn uitgestorven, maar tijdens een vanuit Nederland georganiseerde expeditie in 1998 is het Bruijns Boshoen voor het eerst in levenden lijve waargenomen. In 1999, 2000 en 2001 ging de Papua Bird Club in Waigeo op zoek naar het hoen en verspreidde het signalement onder de dorpelingen van vrijwel elke kampong. De aanpak van de 'Waigeo Expeditions' van de Nederlandse vogelaars Kris Tindige, Kees Heij en Hans Post had succes. In 2002 maakte Tindige de eerste foto ooit van een levende Bruijns Boshoen.
6. Indonesische aanspraken
De bevolking van de Raja Ampat is voor een deel verwant aan die van het eiland Biak, dat 
bijna 350 kilometer oostelijk ligt in de Teluk Cendrawasih. De door de bevolking gesproken taal lijkt ook op die van de Biakkers. Hun eiland was te klein geworden en ze vestigden zich aan de kust van de Raja Ampat archipel.
De eilanden van de Raja Ampat maakten in de periode tussen 1948 en 1962 deel uit van Nederlands Nieuw-Guinea. De eilandengroep was een apart bestuursressort behorende tot de Afdeling Westelijk Nieuw-Guinea. Het bestuursressort werd bestuurd vanaf het kleine eilandje Doom voor de kust van de havenplaats Sorong op de westpunt van de Vogelkop.
De Indonesische president Soekarno gebruikte de schatplichtigheid van grote delen van Papua, waaronder de Raja Ampat eilanden aan de sultan van Tidore na de Indonesische onafhankelijkheid bij zijn aanspraken op Nederlands Nieuw-Guinea. De eilandengroep werd in 1963 een onderdeel van de Indonesische provincie Irian Jaya, het tegenwoordige Papua. Raja Ampat werd op 8 mei 2003 uitgeroepen tot een nieuw regentschap. Het bestaat uit tien sub-districten met een totaal van 85 dorpen verspreid over ongeveer 6 procent van de eilanden in het gebied. Bij de volkstelling in 2001 is gebleken dat de totale bevolking in de Raja Ampat 47.771 personen is met een gemiddelde bevolkingsgroei van 0,32 procent.
Een bedreiging wordt gevormd door het feit dat op veel Raja Ampat eilanden nikkel is gevonden. Mijnen zijn aangelegd op het Molukse eiland Gebe en op Waigeo en Gag. De mijn op het eiland Gag bleef het langste in bedrijf. In 2008 besloot het mijnbedrijf BHP Billiton te stoppen met de winning van nikkel op Gag, mede door de druk van milieuorganisaties. Sinds 1996 had de multinational al 75 miljoen dollar in het project geïnvesteerd. Na ruim tien jaar protest zag BHP Billiton ervan af om de nikkelmijn te exploiteren. De mijn vormde een bedreiging voor de enorme biodiversiteit van het eiland en waardevolle koraalriffen.
7. De komst van het ecotoerisme
Op het eilandje Kri ligt het duikcentrum van de Nederlandse pionier Max Ammer en is het Raja 
Ampat Research and Conservation Center (RARCC) in aanbouw. Het duikcentrum is primitief met weinig luxe, maar biedt alles wat een duiker nodig heeft. Ammers schepping krijgt circa 300 duikers per jaar. De steiger aan de voorzijde van het eco-resort is boven een groot, ondiep rifplateau gebouwd. Ammer was in Nederland restaurateur van oude Harley Davidsons tot hij in 1992 met een gemotoriseerde rubberboot op het eiland Kri landde en er met de lokale bevolking en lokale materialen het Kri Island Dive Center bouwde. Om aan het benodigde geld te komen nodigde hij via advertenties in De Telegraaf avontuurlijke duikers uit om hem tegen betaling te vergezellen op duikexpedities naar spectaculaire wrakken van vliegtuigen en schepen uit de Tweede Wereldoorlog. In de loop der jaren vond Ammer zo’n 55 vliegtuigen en 65 schepen op de zeebodem.
In 2004 startte hij met het luxere (en dure) Sorido Bay Resort, dat aan een lagune ligt. Met de Australische zeebioloog dr. Gerry Allen, consultant bij Conservation International (CI), maakte Ammer plannen voor een beschermd natuurgebied en medio 2007, werd het Raja Ampat Marine Park formeel uitgeroepen. Het bijbehorende geld ging grotendeels naar de instandhouding en handhaving van onderzeese gebieden, de ontwikkeling van de Papua-gemeenschap en het bestrijden van houtkap en mijnbouw. Gerry Allen vestigde in 2001 overigens een record op het huisrif van Max Ammer (Kaap Kri). In een duik van één uur telde hij één soort vis per acht seconden, en kwam op een totaal 283 soorten vis uit.
8. Fantastische biodiversiteit
Raja Ampat herbergt waarschijnlijk de rijkste koraalriffen op aarde. De unieke biodiversiteit 
van het gebied werd bekend door twee van de meest prestigieuze tijdschriften in het veld. Ten eerste heeft National Geographic Magazine een artikel gepubliceerd over de meest uiteenlopende koraalriffen op aarde, waaronder Raja Ampat in september 2007. Een jaar later, in september 2008, publiceerde GEO Magazine de bevindingen van een groep onderzoekers die werkzaam waren in het gebied van de Raja Ampat. De onderzoekers vonden 450 soorten hard koraal, meer dan 600 soorten weekdieren en wel 1100 vissoorten.
De duikplaatsen zijn ongerept met prachtige intacte riffen die opvallen door hun variatie in vormen en een enorme hoeveelheden vis. Kenmerkend voor het gebied zijn de mariene meren, die onderzeese verbindingen met de zee hebben en omgeven zijn door mangrovebomen waarvan de wortels begroeid zijn met sponzen. Mariene meren zijn nog weinig onderzochte ecosystemen. Waarschijnlijk zijn de meren ontstaan tijdens het Holoceen (12.000-6000 jaar geleden).
De vele eilanden zijn van kust tot kust begroeid met ongerepte, oude regenwouden. De boomkruinen zijn het terrein voor papegaaien, kaketoes en paradijsvogels. Het dichte struikgewas biedt een perfecte schuilplaats voor vele andere dieren, zoals de kasuaris. Delen van Waigeo (het grootste eiland van de Raja Ampat), Batanta en het noorden van Salawati zijn beschermde natuurreservaten. Het heuvelachtige binnenland van de eilanden is dicht begroeid met tropisch regenwoud.
9. Hoop voor de Coral Triangle
De Coral Triangle is een geografische term die verwijst naar de tropische wateren van Indonesië, 
Maleisië, de Filippijnen, Nieuw-Guinea, Oost-Timor en de Salomonseilanden die tenminste 500 soorten rifvormende koralen bevatten. Het Wereldnatuurfonds WWF beschouwt de regio als een topprioriteit voor natuurbehoud en heeft in 2007 haar Coral Triangle Program gelanceerd. De Coral Triangle beslaat een gebied van 6 miljoen km2 en binnen deze 'kraamkamer van de zee' leeft driekwart van het koraal op de wereld soorten, 6 van de 7 soorten zeeschildpadden en minstens 3000 vissoorten. Wereldwijds zijn naar schatting 120 miljoen mensen afhankelijk voor hun levensonderhoud van wat deze zee te bieden heeft. Koraal is cruciaal voor het leven in de zee.
In mei 2009 zijn de regeringen van de zes binnen de Koraaldriehoek liggende landen gestart met een regionaal actieplan voor de komende tien jaar. Het is een zeer gedetailleerd plan voor de instandhouding van de wereldzeeën en is het vervolg van een ambitieus partnerschap van de Coral Triangle Iniative (CTI) van december 2007. Tot dan toe gold slechts elf procent van het gebied als beschermd, zoals het Teluk Cenderawasih Nationale Park in Papua.
De organisatie Conservation International (CI) signaleerde in 2008 dat in de Raja Ampat 1233 soorten rifvissen, bijna 600 soorten hard koraal en spectaculaire beesten als walvissen, zeekoeien, krokodillen en doopvontschelpen. Tijdens een duikperiode van vijf weken in 2009 ontdekte een internationaal team van maritieme zeebiologen meer dan 50 nieuwe soorten vis, koraal en schaaldieren, alsmede een nieuw soort epaulet-haai die zijn vinnen gebruikt om over de oceaanbodem te lopen. 'In het zeegebied van Raja Ampat leven meer dieren en soorten dan in de zee bij het Groot Barrière Rif voor de kust van Australië', zei de Amerikaan Dr. Mark Erdmann van CI, die twee jaar (2007-2009) onderzoek in de wateren leidde.
10. Links:
– Video: Vliegen met vliegtuigje van Max Ammer boven Raja Ampat. Juni 2009.
– Video: Diving, Fish Capital of World Ocean. Opgenomen bij het eiland Kri. Mei 2008.
– Video: Het onderwaterleven van de Raja Ampat bij resort Sorido Baai. Oktober 2009.
- Video: In het hart van de Coral Triangle:Yogi and Stella Freud in Raja Ampat. Februari 2010.
- Een slide show van de Amerikaanse onderwaterfotograaf David Doubilet op de website van National Geographic Magazine. September 2007.
– Artikel met prachtige foto's van David Doubilet over Raja Ampat. September 2007.
– Een van de organisaties die actief is de Raja Ampat is The Nature Conservancy. 28 juli 2009.
- Weblog van Naturalis expeditie in 2007
Lees ook: Paradijsvogel: gevederde danser in het bos
11. Bronnen:
– Albert Remijsen, 2001, dissertatie Word-prosodic systems of Raja Ampat languages, appendix C: De sociale situatie en geschiedenis van de Raja Ampat archipel 2001, met bijdrage van F.S.A. de Clerq (1893), F.C. Kamma (1948), A,C. van der Leeden (1980, 1993), J. Miedema (1984, 1992), L. Smits & C.L. Voorhoeve (1992) J. A. Overweel (1998) en F. Huizinga (1998).. lotpublications.nl, UU Utrecht. (pdf)
– Jelle Miedema, 1984, De Kebar 1855 – 1980. Sociale structuur en religie in de Vogelkop van West-Nieuw-Guinea. ICG Printing BV, Dordrecht.
– De eilandengroep Raja Ampat staat sinds 7-2-2005 op de voorlopige Werelderfgoedlijst van UNESCO vanwege de extreme diversiteit van het leven onderwater.
– De website van Kri Eco Resort van Max Ammer
– Website over de Coral Triangle Business Summet op 19-20 januari 2010.
– De website van het Wereldnatuurfonds WWF over Coral Triangle
– Max Ammer, Co-auteur: Mark Erdmann, 2009, The Raja Ampat. Fotoboek van meer dan 15 onderwaterfotografen tijdens het RARCC Conservation Project, Conservation International.
- Hoeksema, B.W. & S.E.T van der Meij (eds.), 2008. Cryptic marine biota of the Raja Ampat Islands group, pp. 1-74. Naturalis Leiden.
- Burt Jones, Maurine Shimlock, 2009, Diving Indonesia’s Raja Ampat. The Planet’s most bio-diverse reefs. Saritaksu Editions, Bali, Conservation International Indonesia. Exploration Mayabilit Bay. Research Centre for Oceanography, LIPI, Jakarta.
Advies en commentaar: Harry Kamma, huisarts en zoon van de in Nieuw-Guinea werkzame zendeling-antropoloog Freerk C. Kamma, en Dr. Bert W. Hoeksema, hoofd afdeling Zoölogie en Zeeonderzoek bij Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis in Leiden.